(Doanh Nhân Thành Thị – Business.Cosmolife.vn) Quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ bước sang thập kỷ thứ tư với sức nén thương mại chưa từng có: từ con số dưới nửa tỷ USD năm 1994 đến hơn 140 tỷ USD vào năm 2025. Diễn đàn Thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ diễn ra tại TP.HCM, sáng 10/12/2025 không chỉ điểm lại thành tựu mà còn mở cuộc đối thoại cấp thiết về thuế quan, quy tắc xuất xứ và tiêu chuẩn bền vững, những thách thức đang buộc doanh nghiệp Việt chuyển từ tư duy “gia công” sang “chuỗi giá trị có hàm lượng cao”. Đọc tiếp để nắm những chỉ đạo chính sách, khuyến nghị ngành hàng và những bước đi chiến lược giúp doanh nghiệp vững vị thế xuất khẩu vào thị trường Mỹ.

Nhân kỷ niệm 30 năm bình thường hóa quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ và 25 năm ký kết Hiệp định Thương mại song phương (BTA), Vụ Phát triển Thị trường nước ngoài (Bộ Công Thương) phối hợp với Phòng Thương mại Hoa Kỳ tại Việt Nam (AmCham Việt Nam) tổ chức Diễn đàn Thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ 2025 với chủ đề “30 năm hợp tác kinh tế, thương mại – Vượt qua thách thức, bước vào kỷ nguyên mới” tại TP.HCM, sáng 10/12/2025.

Thương mại tăng vọt, nhưng không miễn rủi ro

Ba thập kỷ kể từ khi bình thường hóa quan hệ và 25 năm kể từ Hiệp định Thương mại song phương (BTA), thương mại hai chiều Việt - Mỹ đã trở thành trụ cột của quan hệ đối tác. Số liệu cập nhật cho thấy tính đến hết tháng 10/2025, kim ngạch hai chiều xấp xỉ 141,4 tỷ USD; Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ khoảng 126,2 tỷ USD, chiếm hơn 32% tổng xuất khẩu quốc gia. Con số này khẳng định Việt Nam không chỉ là điểm đến đầu tư FDI mà còn là nguồn cung chủ lực cho nhiều ngành công nghiệp tiêu dùng tại Hoa Kỳ.

Tuy nhiên, chính bức tranh tăng trưởng nóng ấy đang bị thử thách bởi một loạt biến số mới: sự điều chỉnh chính sách thương mại của Washington, xu hướng gia tăng thuế đối ứng, các biện pháp phòng vệ thương mại, cùng yêu cầu ngày càng khắt khe về quy tắc xuất xứ, truy xuất nguồn gốc và tiêu chuẩn bền vững. Sự kiện được tổ chức trong bối cảnh quan hệ thương mại Việt Nam – Mỹ bước vào giai đoạn mới, khi chính sách thương mại của Washington đang thay đổi mạnh mẽ và tác động trực tiếp đến nhiều đối tác, trong đó có Việt Nam.

Ông Nguyễn Hồng Dương, Phó Vụ trưởng Vụ Phát triển thị trường nước ngoài, Bộ Công Thương, nhấn mạnh rằng thương mại song phương hiện xuất hiện nhiều vấn đề cần được thảo luận sâu, đặc biệt là liên quan đến thuế đối ứng. Cùng nhận định, nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Quang Vinh, cũng là nguyên Đại sứ Việt Nam tại Mỹ, cho biết thương mại Việt - Mỹ trong thời gian tới vẫn có khả năng phát triển mạnh, khi có nền tảng là các lợi ích đan xen giữa hai bên. Ông Phạm Quang Vinh nhìn nhận thẳng thắn: “Kinh tế, thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ luôn là điểm sáng… nhưng thách thức rất mới, rất khác so với trước và chúng ta sẽ phải có một cách tiếp cận khác.”

Ông Nguyễn Hồng Dương, Phó Vụ trưởng Vụ Phát triển thị trường nước ngoài, Bộ Công Thương phát biểu

Phiên tọa đàm tại diễn đàn đã phân tích tác động của chính sách thuế quan Mỹ và đề xuất kịch bản ứng phó. Một thực tế nổi bật: phần lớn xuất khẩu từ Việt Nam sang Mỹ đến từ khu vực FDI, khiến hàm lượng giá trị gia tăng nội địa trở thành điểm yếu rõ rệt khi quy tắc xuất xứ siết chặt. Những ngành như điện tử, dệt may, da giày, và đồ gỗ đang đứng trước áp lực phải tăng nội địa hóa hoặc chuyển dịch chuỗi cung ứng để giữ lợi thế cạnh tranh.

Bên cạnh đó, thay đổi tiêu dùng thế giới, hướng đến “xanh, sạch, minh bạch” - làm gia tăng yêu cầu từ nhà nhập khẩu: chứng nhận bền vững, truy xuất nguồn gốc, điều kiện lao động và tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường. Bà Hoàng Thị Liên, Chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu và Cây gia vị Việt Nam, nhấn mạnh: “Những quy định gần đây… rất phù hợp bởi chúng ta đang trong bối cảnh nền kinh tế thế giới hướng đến tiêu dùng xanh, tiêu dùng sạch, truy suất nguồn gốc rõ ràng minh bạch.”

Từ rủi ro sang cơ hội: hướng đi cho doanh nghiệp và chính sách

Diễn đàn đã làm nổi bật một số hướng hành động mang tính hệ thống, nhằm biến những thách thức thành động lực nâng cấp. Có thể tóm lược thành bốn trọng tâm chiến lược.

Thứ nhất, minh bạch chuỗi cung ứng và tuân thủ quy tắc xuất xứ. Doanh nghiệp phải hiểu rõ cấu trúc chuỗi giá trị của mình, có hồ sơ, chứng từ chứng minh nguồn gốc và quá trình sản xuất theo tiêu chuẩn quốc tế. Bà Virginia Foote, Phó Chủ tịch AmCham Hà Nội, cảnh báo doanh nghiệp cần nắm chắc quy tắc xuất xứ và chuỗi cung ứng mà mình tham gia để đàm phán trách nhiệm thuế quan giữa bên mua và bên bán.

Thứ hai, nâng cấp năng lực nội địa hóa giá trị gia tăng. Thay vì chỉ tham gia gia công, ngành chế tạo cần đầu tư vào công nghệ, tự động hóa, và phát triển các nhà cung cấp phụ trợ trong nước để tăng tỷ lệ nội địa hóa - yếu tố quyết định khi Mỹ thắt chặt quy định xuất xứ. Ông Phạm Quang Vinh cũng nhắc rằng để gia tăng hàm lượng giá trị gia tăng, “Việt Nam phải nâng cấp chất lượng của nền kinh tế. Đây là câu chuyện lớn.”

Ông Phạm Quang Vinh, nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, nguyên Đại sứ Việt Nam tại Mỹ, phát biểu

Thứ ba, đa dạng hóa thị trường và chuỗi cung ứng. Mặc dù Hoa Kỳ là đối tác trọng yếu, diễn đàn kêu gọi chính sách hỗ trợ doanh nghiệp mở rộng sang các thị trường bổ sung để giảm rủi ro phụ thuộc. Đồng thời, doanh nghiệp FDI và nhà cung cấp Việt cần chủ động xây dựng các mối quan hệ bền vững với nhà bán lẻ lớn nhằm kéo dài chu kỳ hợp tác.

Thứ tư, chính sách đối ngoại - nội địa đồng bộ và “mềm” trong cải cách. Đầu tư công, năng lượng dự phòng, hạ tầng logistics, cải cách hành chính - tất cả đều là điều kiện cứng để thu hút dòng vốn chất lượng cao. Bà Virginia Foote khuyến nghị Việt Nam tiếp tục hoàn thiện “hạ tầng mềm” (khung pháp lý, thủ tục) và “hạ tầng cứng” (năng lượng, nước, giao thông) để duy trì sức hút đối với nhà đầu tư Mỹ.

Phiên trao đổi trực tuyến với ông Matt Priest, Chủ tịch Hiệp hội Dệt may và Da giày Mỹ (FDRA), nêu bật một ví dụ cụ thể về chính sách thuế đối ứng: FDRA đã đề nghị Washington xem xét giảm hoặc loại bỏ thuế đối với mặt hàng giày dép nhằm tránh đẩy giá bán lẻ tăng cao và bảo vệ chuỗi cung ứng. Ông Priest khẳng định: “Hàng trăm triệu người Mỹ hoàn toàn thoải mái khi mang giày thể thao ‘Made in Vietnam’. Điều này sẽ còn đúng trong nhiều năm nữa.” Lời kêu gọi cho thấy đối thoại giữa hiệp hội ngành nghề hai bên có thể tạo ra lộ trình chuyển đổi linh hoạt hơn về quy tắc nội địa hoá.

Diễn đàn còn chỉ ra một bài học quản trị lớn: đối thoại chính sách liên tục, minh bạch và có cơ chế phản hồi nhanh giữa cơ quan quản lý, hiệp hội ngành và doanh nghiệp sẽ là chìa khóa giúp thu hẹp khoảng cách giữa yêu cầu thị trường và năng lực cung ứng thực tế của Việt Nam.

Bà Virginia Foote, Phó chủ tịch Hiệp hội Thương mại Mỹ tại Việt Nam (AmCham), phát biểu

Chuẩn bị cho “kỷ nguyên mới” bằng chiến lược nâng cấp

Diễn đàn Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ 2025 không chỉ là dấu mốc kỷ niệm mà là tiếng chuông cảnh báo và là cơ hội hoạch định chiến lược. Thương mại tăng 300 lần trong ba thập kỷ không phải bảo đảm cho tương lai tự thân; nó đòi hỏi chuyển đổi sâu rộng về năng lực sản xuất, năng lực quản trị chuỗi cung ứng và chính sách công để bảo đảm tính bền vững trong cạnh tranh.

Đối với doanh nghiệp xuất khẩu, thông điệp rõ ràng: nắm chắc quy tắc xuất xứ, minh bạch hoá chuỗi cung ứng, nâng cao tỷ lệ nội địa hoá có chất lượng và chủ động đối thoại với đối tác nước ngoài. Đối với hoạch định chính sách, trọng tâm là tạo môi trường đầu tư thuận lợi, đảm bảo hạ tầng năng lượng và logistics, đồng thời đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực để đáp ứng tiêu chuẩn toàn cầu.

Khi thuế quan và các biện pháp phòng vệ thương mại trở thành thử thách, chính sự chủ động chuyển mình - từ sản xuất chi phí thấp sang sản xuất có hàm lượng giá trị cao, bền vững và minh bạch - sẽ quyết định Việt Nam có chuyển từ “đối tác dài hạn” thành “đối tác chiến lược nền tảng” trong chuỗi cung ứng toàn cầu hay không. Diễn đàn đã chỉ ra lộ trình; việc còn lại là hành động thống nhất giữa Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng tư nhân để bước vào kỷ nguyên mới với vị thế bền vững và nhiều lợi ích hơn.

Toàn cảnh trao đổi thương mại Việt Nam – Mỹ 2025

Năm 2025 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong quan hệ thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ, khi kim ngạch hai chiều tiếp tục duy trì đà tăng mạnh và đạt mốc 141,4 tỷ USD tính đến hết tháng 10/2025. Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ 126,2 tỷ USD, chiếm hơn 32% tổng xuất khẩu quốc gia, tiếp tục giữ vững vị trí là một trong những nguồn cung lớn nhất của thị trường Mỹ. Nhập khẩu từ Mỹ đạt 15,2 tỷ USD, đưa mức thâm hụt thương mại của Mỹ với Việt Nam lên 110,9 tỷ USD, đứng thứ ba toàn cầu.

Các nhóm hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam đều tăng trưởng tích cực: điện tử, máy móc, dệt may, da giày, đồ gỗ… với mức tăng trên 40% ở nhiều phân ngành, phản ánh nhu cầu nhập khẩu tăng mạnh do điều chỉnh thuế của Mỹ từ tháng 8/2025. Tuy nhiên, xu hướng “mua gom để né thuế” này có thể tạo sức ép giảm đơn hàng trong quý III–IV/2025. Ở chiều ngược lại, Mỹ tăng xuất khẩu sang Việt Nam các mặt hàng bông, gỗ, máy bay, nhiên liệu khoáng… với mức tăng trưởng hai con số, cho thấy cấu trúc phụ thuộc nguyên liệu vẫn hiện hữu.

Dù thương mại tăng nhanh, khu vực FDI vẫn chi phối phần lớn giá trị xuất khẩu, khiến tỷ lệ giá trị gia tăng nội địa chưa được cải thiện tương xứng, một yếu tố đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Mỹ siết chặt quy tắc xuất xứ, tiêu chuẩn lao động – môi trường và yêu cầu truy xuất nguồn gốc. Cùng lúc, chính sách thuế đối ứng, biện pháp phòng vệ thương mại và thay đổi trong tiêu dùng “xanh – sạch – minh bạch” đang tạo ra áp lực tái cấu trúc chuỗi cung ứng.

Nhìn tổng thể, năm 2025 là phép thử lớn cho năng lực thích ứng của doanh nghiệp Việt Nam. Để duy trì vị thế xuất khẩu vào thị trường Mỹ, chiến lược trọng tâm là minh bạch chuỗi cung ứng, tăng nội địa hóa, đa dạng thị trường, và đẩy mạnh đối thoại chính sách nhằm bảo đảm môi trường kinh doanh ổn định và bền vững trong thập kỷ tới.