(Doanh Nhân Thành Thị – Business.Cosmolife.vn) Trong kỷ nguyên kinh tế tri thức, khi tài sản vô hình chiếm hơn một nửa giá trị doanh nghiệp toàn cầu, Việt Nam vẫn loay hoay với nạn hàng giả, hàng nhái và lỗ hổng pháp lý về sở hữu trí tuệ (SHTT). Những con số vi phạm tăng từng ngày, những vụ kiện tụng của doanh nghiệp như Nhựa Bình Minh gióng lên hồi chuông cảnh báo: có bảo hộ chưa chắc đã được bảo vệ. Hoàn thiện chính sách, nâng tầm thực thi và thay đổi tư duy là “lá chắn sống còn” để thương hiệu Việt không chỉ được biết đến, mà còn được tin tưởng và bảo vệ đến cùng.

Hoàn thiện khung pháp luật về sở hữu trí tuệ – động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo

Chiều 26/8 tại TP.HCM, Diễn đàn “Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ – Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo” do Liên đoàn thương mại và công nghiệp Việt Nam – VCCI phối hợp cùng Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp, TAT Law Firm và Tạp chí Sở hữu trí tuệ & Sáng tạo tổ chức đã trở thành tâm điểm chú ý của giới quản lý, luật gia và cộng đồng doanh nghiệp. Sự kiện không chỉ là dịp điểm lại khung pháp lý, mà còn là nơi phơi bày những “vết xước” nhức nhối trên thương trường, nơi thương hiệu Việt nhiều khi bị xâm phạm ngay trên sân nhà.

Phát biểu tại diễn đàn, ông Võ Tân Thành – Phó Chủ tịch VCCI – nhấn mạnh: “Trong những năm gần đây, chúng ta chứng kiến một thực tế là đổi mới sáng tạo, tài sản trí tuệ và khoa học công nghệ ngày càng đóng vai trò trung tâm trong quá trình phát triển. Doanh nghiệp muốn đi xa, muốn vươn ra thị trường khu vực và thế giới đều phải dựa trên nền tảng sở hữu trí tuệ – đó có thể là nhãn hiệu, sáng chế, bản quyền, thiết kế công nghiệp hay bí quyết kinh doanh.”

Ông Võ Tân Thành – Phó Chủ tịch Liên đoàn thương mại và công nghiệp Việt Nam – VCCI

Thông điệp ấy vang lên trong bối cảnh số vụ vi phạm SHTT ngày càng gia tăng. Theo báo cáo, chỉ riêng sáu tháng đầu năm 2025, đã có hơn 3.270 vụ xâm phạm bị xử lý, trung bình gần 20 vụ/ngày. Trong tháng cao điểm (15/5 – 15/6/2025), con số lên tới 1.631 vụ, giá trị hàng hóa tạm giữ hàng nghìn tỷ đồng. Những con số “biết nói” này không chỉ mô tả mức độ tinh vi của vi phạm, mà còn chỉ ra chi phí xã hội khổng lồ khi niềm tin thị trường bị bào mòn.

Thực trạng: hàng giả, hàng nhái và những lỗ hổng pháp lý

Ông Nguyễn Thành Nam – Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, Bộ Công Thương – thẳng thắn chỉ ra: “Tình trạng vi phạm SHTT, hàng giả, hàng nhái vẫn gia tăng, đặc biệt trên thương mại điện tử và mạng xã hội, gây thiệt hại lớn cho doanh nghiệp chân chính và niềm tin người tiêu dùng.”

Ông Nguyễn Thành Nam – Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, Bộ Công Thương

Điểm yếu cố hữu nằm ở ba tầng. Thứ nhất, việc giám sát, phát hiện và xử lý vi phạm chưa thực sự kịp thời, thiếu sự phối hợp đồng bộ. Thứ hai, chế tài xử phạt còn chưa đủ sức răn đe, khiến nhiều kẻ vi phạm coi đó như một “chi phí kinh doanh”. Thứ ba, ý thức của doanh nghiệp và người tiêu dùng còn hạn chế. Như bà Nguyễn Minh Phương – Phó Chủ tịch Hội SHTT Việt Nam – cảnh báo: “Nếu doanh nghiệp không chủ động đăng ký và giám sát thương hiệu, hoặc người tiêu dùng thờ ơ với hàng giả, hàng nhái, thì chính họ sẽ tự đánh mất lợi thế cạnh tranh của mình.”

Ông Nguyễn Thanh Bình – Phó Chủ tịch Thường trực Hội Sáng chế Việt Nam – cũng chỉ ra một kẽ hở pháp lý đáng lo ngại trong Luật Doanh nghiệp hiện hành. “Luật chỉ cấm đặt tên trùng hoặc thêm chữ như ‘tân’, ‘mới’, nhưng không có cơ chế kiểm tra sự nhầm lẫn với nhãn hiệu đã được bảo hộ. Kẽ hở này vô tình tạo điều kiện cho hành vi nhái thương hiệu diễn ra hợp pháp,” ông nói. Dẫn chứng điển hình là vụ “Nhựa Bình Minh” bị một công ty khác sử dụng tên thương mại gần giống và vẫn được cấp phép hoạt động.

Ông Nguyễn Thanh Bình – Phó Chủ tịch Thường trực Hội Sáng chế Việt Nam

Case study: Nhựa Bình Minh – thương hiệu 50 năm đi đòi chính mình

Trong không khí hội trường, phát biểu của đại diện Công ty Nhựa Bình Minh khiến nhiều người lặng đi: “Tình trạng xâm phạm thương hiệu không còn nằm trong sách báo hay hội thảo chuyên đề, mà đang diễn ra ngay ngoài thị trường, trong từng công trình, trên từng mét đường ống. Từ dòng ống nhựa U-PVC, phụ kiện, keo dán đến logo, kiểu dáng bao bì, nhiều doanh nghiệp đã sao chép gần như nguyên vẹn, chỉ biến đổi một vài ký tự. Có trường hợp còn đăng ký tên doanh nghiệp gần giống, rồi ‘mượn danh’ Bình Minh đi tiếp cận đại lý, nhà thầu để ký hợp đồng cung ứng. Trước thực trạng này, chúng tôi cam kết đi đến cùng bảo vệ thương hiệu, không chỉ vì lợi ích doanh nghiệp, mà còn vì sự lành mạnh của thị trường và quyền lợi người tiêu dùng.”

Doanh nghiệp này đã đầu tư hơn 19 tỷ đồng cho công nghệ in laser chống giả, đồng thời thành lập tổ công tác bảo vệ thương hiệu, tiến hành giám định tại Viện SHTT, khiếu nại đến nhiều cơ quan, khởi kiện tại tòa. Tuy nhiên, kết quả thu được vẫn chưa tương xứng với nỗ lực bỏ ra. Đại diện Bình Minh thừa nhận: “Doanh nghiệp sinh ra không để tranh tụng, nhưng buộc phải trở thành luật sư bất đắc dĩ để giữ lại cái tên do mình tạo dựng suốt gần 50 năm. Người tiêu dùng không cần truy xuất nguồn gốc. Họ chỉ nhớ cái tên Nhựa Bình Minh. Khi chất lượng không đảm bảo, họ quay lưng và chúng tôi mất không chỉ doanh thu, mà mất cả niềm tin.”

Luật sư Mai Thị Thảo – Phó Giám đốc TAT Law Firm – gọi đây là “bài toán nan giải”: “Người ta nghĩ rằng khi nhãn hiệu được đăng ký thì doanh nghiệp sẽ được pháp luật bảo vệ. Nhưng thực tế có những vụ việc xảy ra đã cho thấy có bảo hộ, chưa chắc đã được bảo vệ. Điển hình là vụ Nhựa Bình Minh – một thương hiệu gần 50 năm gây dựng uy tín, đang đối mặt với sự mạo danh chỉ vì khác một chữ Việt.”

Luật sư Mai Thị Thảo – Phó Giám đốc TAT Law Firm

Vai trò báo chí và cộng đồng trong SHTT

Ở góc nhìn khác, ông Trần Trọng Dũng – Phó Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam – khẳng định: “Báo chí không chỉ là kênh tuyên truyền, phổ biến kiến thức về SHTT mà còn là lực lượng phát hiện, phản ánh và đấu tranh với các hành vi vi phạm. Nhiều vụ việc xâm phạm quy mô lớn chỉ được xử lý khi báo chí lên tiếng, tạo sức ép dư luận buộc cơ quan chức năng vào cuộc.”

Điều này cho thấy, bảo vệ thương hiệu không thể chỉ trông chờ vào luật pháp, mà còn cần sự đồng hành của báo chí, cộng đồng và người tiêu dùng. Báo chí cũng góp phần xây dựng hình ảnh cho doanh nghiệp sáng tạo, tạo dựng niềm tin vào sản phẩm chính hãng – thứ “sức mạnh mềm” song hành cùng luật pháp.

Ông Lương Hoàng Hưng – Tổng Biên tập Tạp chí Sở hữu Trí tuệ & Sáng tạo – bổ sung: “Doanh nghiệp cần có sự tư vấn và hỗ trợ từ các chuyên gia, luật sư để xây dựng và bảo vệ thương hiệu một cách hiệu quả. Đặc biệt cần thường xuyên theo dõi, kiểm tra và phối hợp với cơ quan chức năng để kịp thời phát hiện, xử lý các hành vi xâm phạm chứ không nên trì hoãn vì sợ bị người tiêu dùng hiểu lầm. Chỉ có làm tốt công tác bảo vệ thương hiệu, doanh nghiệp mới có chiến dịch truyền thông và chiến lược kinh doanh hiệu quả.”

Ông Lương Hoàng Hưng – Tổng Biên tập Tạp chí Sở hữu Trí tuệ & Sáng tạo

Khung pháp luật: đang chuyển động mạnh mẽ

Việt Nam đã ban hành và từng bước hoàn thiện khung pháp luật về SHTT. Các cam kết quốc tế như WTO, CPTPP, EVFTA, RCEP đặt ra tiêu chuẩn rất cao, buộc hệ thống pháp luật phải tiệm cận chuẩn mực toàn cầu. Gần đây, Nghị quyết 57-NQ/TW và Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa 2025 được coi là nền tảng pháp lý quan trọng để tăng cường bảo hộ SHTT, minh bạch chuỗi cung ứng và truy xuất nguồn gốc hàng hóa. Đặc biệt, Nghị quyết 81/2025/UBTVQH15 đã thiết lập cơ sở cho việc thành lập các tòa án chuyên trách, trong đó có SHTT, hứa hẹn khắc phục nút thắt lịch sử về xét xử chậm và thiếu chuyên môn.

Tuy nhiên, như nhiều chuyên gia nhấn mạnh, thiết kế thể chế mới chỉ là bước khởi đầu. Muốn đi tới cùng, cần bốn yếu tố song hành: tòa chuyên trách SHTT với đội ngũ thẩm phán am hiểu công nghệ; cơ chế giám định độc lập, đa trung tâm; quy chuẩn hóa việc bồi thường tổn thất vô hình; và chế tài hành chính đủ mạnh để răn đe.

Góc nhìn kinh tế – thương hiệu: tài sản vô hình định giá doanh nghiệp

Ở tầm mô hình kinh tế, tài sản vô hình – từ nhãn hiệu, sáng chế đến dữ liệu – đang chiếm tới 53% giá trị doanh nghiệp toàn cầu, trong khi tại Việt Nam chỉ mới khoảng 26%. Khoảng cách này không chỉ phản ánh sự yếu kém trong bảo hộ và khai thác, mà còn là dư địa lớn để gia tăng giá trị thương hiệu.

Từ góc độ truyền thông thương hiệu, bảo hộ SHTT không chỉ là chi phí tuân thủ, mà còn là “bảo hiểm rủi ro pháp lý – truyền thông”, đồng thời là cơ sở để thị trường định giá doanh nghiệp. Một thương hiệu được bảo vệ đến nơi đến chốn có thể nâng biên lợi nhuận và sức bền tài chính, trong khi thương hiệu bị xâm phạm sẽ kéo theo chi phí pháp lý, truyền thông khủng hoảng và mất niềm tin tiêu dùng.

SHTT – lá chắn sống còn

Khi một thương hiệu gần 50 năm như Nhựa Bình Minh còn bị xâm phạm chỉ vì một chữ khác biệt, mọi startup hôm nay cần hiểu: không có SHTT thì không có đổi mới, và không có đổi mới thì sẽ không có tăng trưởng bền vững. Hoàn thiện chính sách SHTT chính là “lá chắn sống còn” cho doanh nghiệp, bảo vệ niềm tin người tiêu dùng và củng cố năng lực cạnh tranh quốc gia.

Như ông Võ Tân Thành đã khẳng định, “doanh nghiệp muốn đi xa, muốn vươn ra thế giới đều phải dựa trên nền tảng sở hữu trí tuệ.” Và như đại diện Nhựa Bình Minh nói, đó không chỉ là quyền lợi riêng của một doanh nghiệp, mà còn là sự lành mạnh của thị trường. Đổi mới sáng tạo, để thật sự trở thành động lực, cần một hệ thống pháp luật mạnh mẽ, một cơ chế thực thi quyết liệt và một cộng đồng cùng chung tay bảo vệ thương hiệu Việt.

Giải pháp: công nghệ, liên ngành và ý thức cộng đồng

Đại diện Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước đề xuất: đẩy mạnh kiểm tra xử lý vi phạm; ứng dụng công nghệ số như blockchain, AI, big data; xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo; và tăng cường hợp tác liên ngành, quốc tế.

Nhìn từ phía doanh nghiệp, “playbook” chiến lược cần được thiết lập: đăng ký sớm và rộng quyền SHTT ngay từ khâu R&D; giám sát thường xuyên trên nền tảng số; áp dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc, track & trace trong chuỗi cung ứng; xây dựng war-room phối hợp giữa pháp lý – truyền thông – thương mại khi xảy ra sự cố; và đo lường “trust equity” để có cơ sở đòi bồi thường tổn thất vô hình.